Article Sidebar

Download
pdf

Main Article Content

Abstrakti

Artikulli synon të trajtojë ngjarjet e fundit të Luftës së Dytë Botërore në Çamëri (Kaonia e Jugut dhe Thesprotia), veçanërisht pas tërheqjes së ushtrisë gjermane nga Epiri i Jugut, krahinë e cila iu dha Greqisë sipas kufijve të vitit 1913 dhe 1921. Në periudhën 1941-1944, kjo zonë përjetoi paqëndrueshmëri politike dhe ushtarake të shkaktuar nga Lufta Italo-Greke dhe kontrollet e ndryshueshme ushtarake të diktuara nga faktorë madhorë vendimmarrës, në Romë, Berlin dhe Athinë. Autori, duke përdorur burime arkivore britanike, paraqet për herë të parë ngjarjet në Çamëri nga mesi i vitit 1944 deri në verën e 1945-s. Kjo është historia e një spastrimi etnik dhe fetar, i cili filloi në vitin 1913, u përkeqësua në vitet 1914-1915, përjetoi një valë të tretë pas Luftës së Parë Botërore dhe arriti kulmin gjatë muajve të fundit të Luftës së Dytë Botërore. Autori pohon se vrasjet, përndjekjet dhe shpërnguljet u nxitën nga lufta civile në Greqi, indiferenca britanike ndaj asaj që po ndodhte në Çamëri, frika e Enver Hoxhës për pushtetin e tij dhe sjellja e paparashikueshme e forcave greke. Në këtë periudhë, kufiri jugor i Shqipërisë u bë një linjë ndarjeje mes interesave perëndimorë dhe lindorë, duke ndarë popullin shqiptar dhe duke përkeqësuar situatën e respektimit të të drejtave të njeriut në të dyja anët e kufirit. Popullsia shqiptare myslimane u shpërngul nga Greqia Veriore, ndërsa ajo e krishterë përjetoi një denacionalizim të heshtur, duke humbur traditat e tyre të vjetra nacionale në Epir, në peshën e një greqizimi të hapur dhe të ashpër.

Fjalëkyçet

Shqipëria e Jugut, Epir, Çamëri, Thesproti, Lufta e Dytë Botërore, Lufta e Ftohtë, Foreign Office, British Military Mission in Albania.

Article Details

How to Cite
Gurakuqi, Romeo. 2025. “Dëshmi Zyrtare Britanike Mbi Tragjedinë E Popullsisë Shqiptare Në Epirin E Jugut Në Vitet 1944-1945 ”. Studime Historike, no. 2 (January). https://doi.org/10.61773/3vy7eg82.
Download Citation
Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
BibTeX

How to Cite

Gurakuqi, Romeo. 2025. “Dëshmi Zyrtare Britanike Mbi Tragjedinë E Popullsisë Shqiptare Në Epirin E Jugut Në Vitet 1944-1945 ”. Studime Historike, no. 2 (January). https://doi.org/10.61773/3vy7eg82.

Share

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC

References

  1. 1 Rasti i raporteve shqiptaro-greke para Luftës së Parë Botërore është trajtuar nga ana ime gjerësisht në dy monografi: Romeo Gurakuqi, Principata e Shqipërisë dhe Mbretëria e Greqisë (Tiranë: UET Press, 2011); dhe Romeo Gurakuqi, Shqipëria 1911-1914 (Tiranë: UET Press, 2012), 530-555.
  2. 2 Arkivi i Institutit të Historisë (më tej: AIH), Fondi i Arkivit të Vjenës – Haus, Hof und Staatsarchiv Wien, Politisches Archiv, Albanien (më tej: HHSt.A.PA.A.), Vj. 25-5-530. Raport i zëvendëskonsullit perandorak dhe mbretëror austro-hungarez në Janinë, 22 qershor 1915.
  3. 3 Po aty, Vj. 25-56. Spostime etnografike në Epir, Vlorë, më 17 shkurt 1915 (korrespondon me: HHStAPAA në AIH, N-217, D. 90/3, fl. 6-7).
  4. 4 Romeo Gurakuqi, Shqipëria dhe çështja shqiptare pas Luftës së Parë Botërore (1 nëntor 1918 – 9 nëntor 1921), Statusi, kufijtë dhe rindërtimi shtetëror (Tiranë: UET Press, 2013), 10-11.
  5. 5 Beqir Meta, Minoritetet dhe ndërtimi kombëtar në Shqipëri (1912-1924), Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisë (Tiranë: Kristalina-KH, 2013), 209-238.
  6. 6 Gurakuqi, Shqipëria dhe çështja shqiptare pas Luftës së Parë Botërore, 215- 257.
  7. 7 The National Archives, London (më tej: TNA), Foreign Office (më tej: FO) 371. 8531, C 7811, Raport i Komisionit Hetimor mbi punën e tij nga 19 dhjetori deri më 1 shkurt 1923, Hetimi në Shqipërinë e Jugut, 2 maj 1923..
  8. 8 Po aty, WO.202.960, Albania, Appendix “A” to G-2 (P.B.), Allied Force Headquarters [Shtabi i Forcave Aleate] (më tej: AFHQ) Balkan Political Review, Issue No.1o, for week ending 8 November 1944, Albania. Notë e shkurtër mbi minoritetin grek në Shqipëri dhe çështjen e kufirit greko-shqiptar.
  9. 9 Po aty, FO. 371. 11203, C9240/27/90, Përcaktimi i kufirit shqiptar, Komisioni i Kufirit Shqiptar, 1922-1925, Raport mbi realizimin e punës.
  10. 10 Po aty, FO. 371.48094, R 7709/544/90, no. 244, 89/18/45,Leeper për Anthony Eden, Athinë, 23 prill 1945.
  11. 11 Arkivi Qendror Shtetëror i Republikës së Shqipërisë (më tej: AQSH), Fondi (më tej: F.) Mëkëmbësia e Përgjithshme, Viti (më tej: V.) 1941, Dosja (më tej: D.) 699, fl. 37-38. Letër e Nuri Dinos për Françesko Jakomonin.
  12. 12 Davide Rodogno, Il Nuovo Ordine Mediterraneo, Le politiche di occupazione dell’Italia fascista in Europa (1940-1943), (Torino: Bollati Boringhieri,2014), 137, 139, 140, 141.
  13. 13 Alberto Basciani, L'impero dei Balcani, L'occupazione italiana dell'Albania (1939-1943) (Roma: Viella, 2022), 172.
  14. 14 Shih edhe: Meta, Minoritetet dhe ndërtimi kombëtar, 134.
  15. 15 Eleftheria K. Manta, “The Çams of Albania and the Greek State (1923-1945)”, në Journal of Muslim Minority Affairs, 29:4 (15 December 2009), 531.
  16. 16 Churchill Archive online (www.churchillarchive.com): David Woolner, The birth of the Anglo-American ‘Special Relationship’, Roosevelt Institute, 2002; Winston, S. Churchill, The Second World War, Vol.6, Triumph and Tragedy (Boston: Houghton Mifflin, 1976), 227; Po ashtu shih: Wilson Center, Digital Archive, International History Declassified, http://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/123187, “Record of Meeting at the Kremlin, Moscow on 10 October 1944, at 7 p.m.,” October 10, 1944, History and Public Policy Program Digital Archive, Public Record Office.
  17. Po ashtu: TNA, PREM, 3-41,Procesverbali personal i Kryeministrit, 11.10. 1944, Seria No. M (tal) 5/4.
  18. 17 D. George Kousoulas, “The Greek Communists Tried Three Times and Failed”, në The Anatomy of Communist Takeovers, edited by Thomas T. Hammond & Robert Farrell (New Haven and London: Yale University Press, 1976), 296-297.
  19. 18 Po aty, 299.
  20. 19 Haris Vlavianos, Greece, 1941-49: From Resistance to Civil War, (The Strategy of the Greek Communist Party) (New York: Palgrave Macmillan, 1992), 74.
  21. 20 TNA HS 5/75. Marrëdhëniet mes grupeve shqiptare dhe greke në vitet 1943-1944, Ballit Kombëtar dhe EDES-it.
  22. 21 Po aty, FO. 371.48094, R2294/544/90.Nënkoloneli Deakin, z. Brooad, Bari, 23, janar 1945.
  23. 22 Po aty, HS 5/75. Marrëdhëniet mes grupeve shqiptare dhe greke në vitet 1943-1944, Ballit Kombëtar dhe EDES-it.
  24. 23 Manta, “The Çams of Albania and the Greek State”, 532.
  25. 24 Meta, Minoritetet dhe ndërtimi kombëtar, 126.
  26. 25 Përmbledhje dokumentesh nga Fondi i Komandës Gjermane, 1940-1944, Buletini Arkivor Ushtarak (Tiranë: 2017), dok. nr. 244. Përfaqësia gjermane në Beograd, Brude Junker dërguar Përfaqësisë në Tiranë, telegram i shifruar, nr. 230, Beograd, 21 gusht 1944.
  27. 26 “Çetat nacionaliste Greke dhunojnë tanësinë shqiptare dhe mobilizojnë popullsinë përdhunisht”, në gazetën Bashkimi i Kombit, e mërkurë, 6.09.1944.
  28. 27 Meta, Minoritetet dhe ndërtimi kombëtar, 127.
  29. 28 Manta, “The Çams of Albania and the Greek State”, 533.
  30. 29 TNA, HS 5/75. Marrëdhëniet mes grupeve shqiptare dhe greke në vitet 1943-1944, Ballit Kombëtar dhe EDES-it.
  31. 30 Meta, Minoritetet dhe ndërtimi kombëtar, 127.
  32. 31 Manta, “The Çams of Albania and the Greek State”, 533.
  33. 32 TNA, FO. 371.48094, R 544/544/90, Copy of Broadcast 18.12.1944. Detaje të masakrave dhe plaçkitjeve që ushtria e Zervës ka bërë mbi popullsinë e Çamërisë.
  34. 33 Po aty, FO. 371.43564. Phillip Broad për Harold Macmillan, Bari, 28 tetor 1944, nr. 177.
  35. 34 Po aty, HS 5/70, Force 399/ SF/ 880/G29/B8. Raport i kapitenit Harlou, 13 dhjetor 1944.
  36. 35 Po aty, WO.202.960, Albania, to G-2 (P.B.), AFHQ Balkan Political Review, Issue No.19, for week ending 9 January -1945.
  37. 36 Po aty, WO.202.960, Albania, Appendix “A” to G-2 (P.B.), AFHQ Balkan Political Review, Issue No.17, for week ending 27 December 1944.
  38. 37 Shih për këtë: Sonila Boçi, Minoritetet në Shqipëri midis identitetit dhe integrimit 1939-1949, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisë (Tiranë: Kristalina, 2012), 131-143.
  39. 38 TNA, FO 371.48079, R 3134/46/90.Hetim i Përgjithshëm i gjendjes në Shqipëri. Raport nga major Watrous, drejtuesi i Seksionit të Forcave Vendore të Shqipërisë 399, 5 shkurt 1945.
  40. 39 Po aty, FO 371.48094, R 5665/544/90. Broad nga Zyra e Ministrit Rezident në Mesdheun Qendror për Foreign Office, Caserta, 26 mars 1945.
  41. 40 Po aty, FO 371.48094, R 8564/544/90.Turi i Shqipërisë së Jugut 2-6 Prill, Brigadier Hodgson.
  42. 41 Po aty, FO 371.48094, R 5665/544/90. Nga Foreign Office për Zyrën e Ministrit Rezident të Mesdheut Qendror në Caserta, 27 mars 1945.
  43. 42 Po aty, FO 371.48094, R 5958/544/90. Leeper për Foreign Office, Athinë, 30 mars 1945.
  44. 43 Po aty, FO 371.48094, R 6202/544/90.Telegram nga Macmillan për Foreign Office, Caserta, 4 prill 1945.
  45. 44 Po aty, FO 371.48094, R 8331/544/90. Raport nga nënkoloneli C.A.S, Palmer mbi vizitën në Greqinë e Veriut, 9-14 Prill 1945.
  46. 45 Po aty, FO 371.48094, R 8331/544/90.Misioni ushtarak britanik në Shqipëri, D.K.P Hodgson, Brigadier komandues i Misionit ushtarak britanik në Shqipëri, 18 April 1945.
  47. 46 Shih më hollësisht për këtë: Boçi, Minoritetet në Shqipëri 146-166; Meta, Minoritetet dhe ndërtimi kombëtar, 143-151, 188-194. * Sir Reginald Leeper ishte diplomat britanik i karrierës. Në fillim të Luftës së Dytë Botërore ai u bë drejtor i Departamentit të Inteligjencës Politike dhe nga viti 1943-1946 ambasador britanik pranë qeverisë greke në emigracion. Ai ka luajtur një rol kyç në zhvillimet politike greke në fund të luftës dhe në vitet e luftës civile, duke qenë një mbështetës i forcave monarkiste.
  48. 47 TNA, FO 371.48094, R 8331/544/90. Shënime të datës 10 maj 1945 nga Leeper.
  49. 48 Po aty, FO 371.48094, R 8331/544/90. Shënime të datës 23 maj 1945 nga A.D. Smith.
  50. 49 Po aty, FO 371.48094, R 7709/544/90. Notë mbi bisedën me nënkolonelin Palmer, Misioni ushtarak britanik në Shqipëri, 13 prill 1945, nënshkruar D.W.S. Hunter.
  51. 50 Po aty, FO 371.48094, R 7709/544/90. Minoriteti shqiptar në Thesproti, P.M.M. Payne, 18.04.1945.
  52. 51 Po aty, FO 371.48094, R 20573/544/90. Circular, Tsamouria Command, Direction of Operation. Further to the previous orders, we lay stress on the following points which must be carried out as precisely as possible: 1. The Tsamouria front facing Zervas forces is divided into four sectors a) Arpista- Margariti; b) Margariti –Kortessi; c) Kortessi-Nikolitci; d) Nikolitsi-Panaghia. 2. In the rear, the secondary centers are arranged as follows: Arpista-Vole-Vrachona and Gropa tou Koutsi with center at Arvenitsa; Tsouri-Liaourati-Margariti-Vrastova-Smokovina-Mourtos-Masrek with center at Marsek; Glombotsari-Sarati-Zounosati-Selitsa-Vresta and Grechochori with center (seat) at Grechochori; Dornitsa-Semeritsa-Kokonia … Bedelenia-Vratila-Vorfania-Soulessi and Kastrou with center at Vorfania.3. In each Centre of the rear there shall be an Administration which will be concerned with the following tasks: a. to send continuous reinforcements of the front; b) to see that the needs of the troops at the front are duly satisfied; c. to render the necessary assistance to displaced emigrated families. 4 The chief of each command will wield all power and any armed person found in the rear must obey him blindly, otherwise he will be arrested, disarmed and sent to the court-martial which has absolute jurisdiction and can impose on him the death sentence. 5 The chiefs of the Commands (Comitadji) are personally responsible for any failure to carry out the above points. 6 In this sacred struggle of Tsamouria personal friendships as well as every family bond must be set aside and everyone must unreservedly pledge himself to the service of the fatherland, our honor and the salvation of Tsamouria. 7 The execution of every order will bring about the complete success of our purpose, whilst, on the contrary, non-execution will bring disaster. We have resolved to succeed at all cost, TSAMOURIA, 10 July, 1944, the command of the Centre of Grecochori, 1 Moulla Emin2 Nouri 3 Veib Honto, signed Nouri Dino.
  53. 52 Po aty, FO 371.48094, R 20573/544/90, f. 142. Vasili Papayannis ka intervistuar në lidhje me ngjarjet, të cilat ai i vendos nga data 12 deri më 18 mars 1945, që shënojnë disa prej krimeve më të rënda kundër elementëve myslimanë të Thesprotisë, në rajonin e Filatit, ku 60 deri në 70 persona janë ekzekutuar dhe janë kryer akte sistematike të plaçkitjeve, përdhunimeve dhe veprave të tjera penale. Qëllimi i hetimit ishte, që të shqyrtonte, nëse këto vepra ishin kryer ose jo nga bandat e drejtuara nga Zoes Pantazis dhe Christo Katsios. Për këtë janë pyetur dëshmitarët: Hadza Latif, banor i Tricoforio – Filat, Vassili Stroungari banor i Filatit, Eleftherio Venetis – Filat, Petro Stroungami – Filat, Petro Elia – Filat, Nicholas Goulas – Filat, Spyridon Zafiris – Filat, Christo Athanassiou – Filat, Timoleon Vasdaki – Filat, Gregory Kotsos – Filat, dhe pas shqyrtimit të dëshmive të të akuzuarve drejtpërdrejt, Zoes Pantazis banor i Parapotamo të Thesprotisë, Christo Katsio banor i Palaiochori (Filat). Raporti është një përpjekje për të klasifikuar në bllok popullsinë shqiptare myslimane, si përgjegjëse për bashkëpunimin me fashistët dhe një orvatje për të shfajësuar dy të akuzuarit nga pjesëmarrja në masakrën e ndodhur në periudhën nga data 12 deri më 18 mars 1945.
  54. 53 Po aty, FO 371.48094, R 18138/544/90.Notë mbi çamët, C.M. Woodhouse, 16 tetor 1945.
  55. 54 Po aty, FO 371.48094, R 17516/544/90. Memorandum drejtuar Presidencës së Konferencës së Ministrave të Jashtëm Aleatë, 6 tetor 1945.
  56. 55 Po aty.
  57. 56 Po aty, FO 371.48094, R 20573/544/90. J. Romanos nga ambasada e Mbretërisë së Greqisë në Londër për Laskey në Foreign Office, Londër 4 dhjetor 1945, f. 138-139.
  58. 57 Po aty, FO 371.48094, R 21040/544/90. Memorandum në lidhje me takimin e myslimanëve të Çamërisë mbajtur në Vlorë më 23 shtator, ambasada e Mbretërisë së Greqisë në Londër, 11 dhjetor 1945. Dëshmia e Jacomoni-t, sipas këtij memorandumi: “My own personal recollection and the impression of all those who happened to be there during those days (of the assault on Greece), as well as the evidence furnished by photographs taken on the spot, all tend to show that not only was there no corruption by bribery, but also that the population of Tsamouria was full of enthusiasm during the advance of our troops. In March, 1940, Nouri Dino, e Tcham and Chieftain of Tsamouria, was authorized by Ciano to send arms to Greece. Nouri applied to me and I prevented the importation of arms into Greece”.
  59. 58 Po aty, FO 371.48094, R 21040/544/90. Memorandum në lidhje me takimin e myslimanëve të Çamërisë mbajtur në Vlorë më 23 shtator, ambasada e Mbretërisë së Greqisë në Londër, 11 dhjetor 1945.
  60. 59 Po aty, FO 371.48094, R 21489/544/90. Persekutimi grek i minoritetit shqiptar në Çamëri, nga Moska për Foreign Office, 26 dhjetor 1945.
  61. 60 Manta, “The Çams of Albania and the Greek State”, 533.