Article Sidebar

Download
pdf

Main Article Content

Abstrakti

Aksioni politik i PPSH-së dhe i Enver Hoxhës në fillim të viteve ’70, që kulmoi me Plenumin IV të KQ të PPSH-së në qershor 1973, u identifikua si luftë kundër shfaqjeve të liberalizmit dhe “ndikimeve të huaja” në letërsi, arte dhe kulturë. Në fakt, ky plenum ishte “hapje rruge” për trysninë dhe raprezaljen që do të pasonte ndaj artistëve, shkrimtarëve, krijuesve, të cilët u kritikuan, u demaskuan, u poshtëruan publikisht, disa prej tyre edhe u internuan dhe u burgosën. Aksioni që u ndërmor ishte një ogur i zi i politikës shtypëse, frikësuese, përçarëse që u ndoq ndaj krijuesve; një frenim i prirjeve liberale dhe risive në fushën e kulturës dhe të arteve, duke ndaluar çdo mendim, veprim e prirje, të cilat sillnin në arenën e ideve dhe sjelljeve të shoqërisë dëshirën për ndryshim. Për këtë arsye zanafillat e një mendësie, pëlqimi dhe qëndrimi më tolerant ndaj kulturës dhe artit bashkëkohor, tok me frymën e “gëzimit të jetës”, shijet, afeksionet ndaj Perëndimit, u goditën fort dhe u konsideruan një rrezik ndaj pushtetit të PPSH-së.


 

Fjalëkyçet

Letërsi, arte, diktaturë, censurë, liberalizëm.

Article Details

How to Cite
Papagjoni, Erjon. 2025. “‘Goditja’ Në letërsi, Arte Dhe Kulturë Në Vitin 1973 ”. Studime Historike, no. 2 (January). https://doi.org/10.61773/2dc9h441.
Download Citation
Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
BibTeX

How to Cite

Papagjoni, Erjon. 2025. “‘Goditja’ Në letërsi, Arte Dhe Kulturë Në Vitin 1973 ”. Studime Historike, no. 2 (January). https://doi.org/10.61773/2dc9h441.

Share

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC

References

  1. 1 Enver Hoxha, “Të thellojmë luftën ideologjike kundër shfaqjeve të huaja e qëndrimeve liberale ndaj tyre” (Raport i mbajtur nga Sekretari i Parë i KQ të PPSH-së, shoku Enver Hoxha), në PPSH, Dokumenta kryesore, vëll. VI (1971-1975), (Tiranë: 8 Nëntori, 1978), 351.
  2. 2 Indoktrinimi komunist përmes kulturës, letërsisë dhe artit (Dokumente historike), vëll. II (1969-1973), përgatitën për botim Beqir Meta, Afrim Krasniqi, Hasan Bello, Instituti i Historisë dhe Fondacioni Konrad Adenauer (Tiranë: Emal, 2019) 5.
  3. 3 Arkivi Qendror Shtetëror i Republikës së Shqipërisë (më tej: AQSH), Fondi (më tej: F.), 14/ Arkivi i Partisë (AP)-Strukturë (Str.), Viti (më tej: V.) 1973, Dosja (më tej: D.) 60, fl. 1-4. Raport i Ministrisë së Punëve të Brendshme dërguar sekretarit të Komitetit Qendror, Ramiz Alia, mbi komentet e elementëve armiq lidhur me problemet e revolucionarizimit të kulturës dhe artit, zëvendësministri i Punëve të Brendshme Feçor Shehu.
  4. 4 Po aty, fl. 2.
  5. 5 Po aty, fl. 1.
  6. 6 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 70, fl. 11-17. Informacion i Reis Maliles mbi mbledhjet e komiteteve të partisë së rajoneve 1, 2, 3, të Tiranës dhe Universitetit lidhur me punën ideologjike në sektorët e letërsisë, artit dhe kulturës.
  7. 7 Po aty.
  8. 8 Po aty.
  9. 9 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 962, fl. 1-9. Enver Hoxha, “Lufta kundër shfaqjeve të huaja në art e kulturë dhe ndikimi i tyre në të gjithë jetën e vendit”, fjala e mbajtur në aparatin e Presidiumit të Kuvendit Popullor të Shqipërisë, 15 mars 1973.
  10. 10 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 60, fl. 9-12.
  11. 11 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 70, fl. 4. Informacion i Reis Maliles mbi mbledhjet e komiteteve të partisë të rajoneve 1, 2, 3, të Tiranës dhe Universitetit lidhur me punën ideologjike në sektorët e letërsisë, artit dhe kulturës.
  12. 12 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 240, fl. 16-48. “Komiteti i Kulturës dhe i Arteve. Konkluzione. Mbi ndikimet e huaja në fushë të kulturës dhe të arteve në frymën e fjalimeve të fundit të shokut Enver”.
  13. 13 Po aty, fl. 16.
  14. 14 Po aty.
  15. 15 Po aty, fl. 17.
  16. 16 Shih Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 52, fl. 13-21. Raport i Komitetit të Partisë të rrethit Tiranë, drejtuar Komitetit Qendror të PPSH-së, mbi reagimin e krijuesve pas diskutimit të fjalimeve të fundit të Enver Hoxhës, firmosur nga Dashnor Mamaqi.
  17. 17 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 41, fl. 22. Informacion paraprak mbi disa konkluzione që dalin nga puna e deritanishme rreth dy fjalimeve të fundit të shokut Enver “Mbi zhvillimin e luftës ideologjike të partisë në art e letërsi dhe në edukimin ideoestetik të njerëzve”. Për Komitetin e Partisë të rrethit Mat, Mustafa Pajenka.
  18. 18 Shih Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 41. “Informacion mbi disa probleme në fushën e letërsisë, artit dhe kulturës që dolën nga diskutimet rreth fjalimeve të fundit të shokut Enver”. Sekretari i parë i KP të rrethit Lushnjë, Rrapi Gjermeni.
  19. 19 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 52, fl. 3. Informacion i grupit të punës në Komitetin Qendror të PPSH-së mbi gjendjen në fushat e kulturës, letërsisë dhe arteve pas fjalimeve të fundit të Enver Hoxhës, 23 qershor 1973.
  20. 20 Po aty.
  21. 21 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 289, fl. 12. Informacion i Dalan Shapllos mbi diskutimin e zhvilluar në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve, lidhur me ndikimet e huaja në gjininë letrare të tregimit.
  22. 22 Po aty.
  23. 23 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 289, fl. 1-9. Informacion i Jakup Matos mbi diskutimin e zhvilluar në Lidhjen e Shkrimtarëve për dramaturgjinë.
  24. 24 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 302, fl. 10-12. Raport i sekretares së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, Hamide Stringa, mbi diskutimet e zhvilluara rreth ndikimeve të huaja në fushën e muzikës.
  25. 25 Po aty, fl. 16. Informacion i Ksenofon Dilos mbi luftën kundër ndikimeve të huaja në artet figurative.
  26. * Roland Barthes, eseist dhe kritik letrar francez (1915-1980), i njohur më së shumti me librin “The death of the author” (“Vdekja e autorit”), “Theori of structuralism” (“Teoria e strukturalizmit”) dhe “Theori of myth” (“Teoria e mitit”).
  27. ** Jean Paul Sartre (1905-1980), filozof dhe shkrimtar francez.
  28. ** Albert Camus (1913-1960), filozof dhe shkrimtar francez.
  29. 26 Po aty, fl. 18.
  30. 27 Po aty, fl. 34.
  31. 28 Po aty, fl. 47-48.
  32. 29 AQSH, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 299, fl. 11-25. Informacion i sektorit të teatrove dhe estradave profesioniste në Komitetin e Kulturës dhe të Arteve, mbi liberalizmin e ndikimet e huaja në këto institucione si dhe masat e marra kundër tyre.
  33. 30 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 289, fl. 1-9. Informacion i Jakup Matos mbi diskutimin e zhvilluar në Lidhjen e Shkrimtarëve mbi dramaturgjinë.
  34. 31 Po aty, fl. 5.
  35. 32 Po aty.
  36. 33 Po aty, fl. 6.
  37. 34 Po aty, fl. 9.
  38. 35 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 288, fl. 43-44. Informacion i Andon Rrudhës mbi një dramë të Kujtim Spahivoglit paraqitur në Klubin e Kulturës të Kombinatit të Tekstileve Stalin në Tiranë. Tiranë, më 7 shtator 1973.
  39. 36 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 289, fl. 46-51. Informacion i zëvendësministrit Mantho Bala mbi disa vepra dramatike me shqetësime ideore, të cilat u parandaluan të vihen në skenë nga teatrot tona.
  40. 37 Po aty, fl. 19.
  41. 38 Po aty, fl. 21.
  42. 39 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 302, fl. 22. Raport i sekretares së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, Hamide Stringa, mbi diskutimet e zhvilluara rreth ndikimeve të huaja në fushën e muzikës.
  43. 40 Po aty.
  44. 41 Po aty, fl. 23-24. Informacion i Ksenofon Dilos mbi luftën kundër ndikimeve të huaja në artet figurative.
  45. 42 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 296, fl. 11-15. Relacion i Ksenofon Dilos “Mbi grafikën e librit dhe luftën kundër ndikimeve të huaja”, 1973.
  46. 43 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 302, fl. 18-21. Raport i Kujtim Buzës me titull “Disa probleme të arteve figurative në dritën e fjalimeve të shokut Enver”, Tiranë, më 19 prill 1973.
  47. 44 Po aty, fl. 2.
  48. 45 Po aty, fl. 4.
  49. 46 Po aty.
  50. 47 Po aty, fl. 23.
  51. 48 Po aty, fl. 24.
  52. 49 Shih po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 289. Informacion i Dalan Shapllos mbi diskutimin e zhvilluar në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve lidhur me ndikimet e huaja në gjininë letrare të tregimit.
  53. 50 Po aty.
  54. 51 Po aty.
  55. 52 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 287, fl. 18-22.
  56. 53 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 289.
  57. 54 Shih po aty. Informacion i shkruar nga Miho Gjini.
  58. 55 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 293, fl. 32-40. Raport i zëvendëskryetarit të Këshillit të Ministrave, Xhafer Spahiu dhe sekretarit të Komitetit Qendror të PPSH-së, Ramiz Alia: “Orientime të Komitetit Qendror të PPSH dhe Këshillit të Ministrave për forcimin e kontrollit paraprak të krijimtarisë letraro-artistike”, Tiranë, më 6 dhjetor 1973.
  59. 56 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 289, fl. 46-51. Informacion i zëvendësministrit Mantho Bala mbi disa vepra dramatike me shqetësime ideore, të cilat u parandaluan të vihen në skenë nga teatrot tona.
  60. 57 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1969, D. 3, fl. 174-287. “Studim i komisionit të kulturës në Komitetin Qendror të PPSH-së mbi gjendjen dhe kriteret themelore për botimet në fushën e letërsisë origjinale dhe të huaj”, nënshkruar për grupin e studimit nga Ali Abdihoxha.
  61. 58 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1973, D. 962, fl. 1-9.
  62. 59 Po aty, fl. 7.
  63. 60 Po aty, F. 14/AP-Str., V. 1969, D. 3, fl. 174-287. “Studim i komisionit të kulturës në Komitetin Qendror të PPSH-së mbi gjendjen dhe kriteret themelore për botimet në fushën e letërsisë origjinale dhe të huaj”, nënshkruar për grupin e studimit nga Ali Abdihoxha.
  64. 61 Alfred Uçi, Probleme të estetikës (Tiranë: Naim Frashëri, 1976), 89-130, 141-184, 205-242 (Në këtë libër shqyrtoheshin raportet e artit të realizmit socialist me ideologjinë marksiste, metoda e realizmit socialist, të kuptuarit e mendimit kritik dhe teorik, modernizmi si shprehje e degjenerimit të kulturës artistike borgjeze e revizioniste, modernizmi si ndërgjegje mitologjizuese etj.).
  65. 62 Raqi Madhi, Lufta e klasave në letërsi e arte në vendin tonë (Tiranë: 8 Nëntori, 1984), 40-173 (Kreu I: Thellimi i revolucionit ideologjik e kulturor dhe zhvillimi i luftës së klasave në letërsi e arte; Kreu II: Thellimi i luftës së klasave në letërsi e arte. Shkatërrimi i grupit armiqësor të F. Paçramit e T. Lubonjës; Kreu III: Forcimi ideoestetik i letërsisë e i arteve bëhet nëpërmjet luftës së klasave).
  66. 63 Tefik Çaushi, Për mendimin estetik të PPSH (Tiranë: 8 Nëntori, 1983), 43-71, 98-117, 123-153. Autori shqyrton, ndër të tjera, fizionominë e artit të revolucionit, tiparet e artistit revolucionar, forcimin e bazave ideologjike të tij, konsolidimin e metodës së realizmit socialist, edukimin dhe riedukimin e krijuesve, forcimin e militantizmit në arte si edhe tema të tjera aktuale, si partishmëria, botëkuptimi, talenti, pastërtia ideologjike, udhëheqja e partisë si domosdoshmëri objektive për zhvillimin e artit socialist, ideologjia marksiste-leniniste dhe arti i huaj, arti si objekt dhe subjekt i luftës së klasave, natyra krijuese e metodës së realizmit socialist.
  67. 64 Adriatik Kallulli, Mbi partishmërinë proletare në letërsi dhe art (Tiranë: 8 Nëntori, 1978).
  68. 65 Dritëro Agolli, Jeta në letërsi. Artikuj dhe studime (Tiranë: Naim Frashëri, 1987), 5-42. 67-81.
  69. 66 Xhezair Abazi, Jeta dhe procesi letrar (Tiranë: Naim Frashëri, 1984), 5-52, 100-120, 162-170.
  70. 67 Adriatik Kallulli, Në frontin e letërsisë (Tiranë: Naim Frashëri, 1974), 69-133.
  71. 68 Koço Bihiku, Letërsia dhe koha, studime (Tiranë: Naim Frashëri, 1982), 5-57, 84-101.
  72. 69 Alfred Uçi, Estetika, jeta, arti (Tiranë: Shtëpia Botuese e Librit Politik, 1973) dhe Alfred Uçi, Estetika, vëll. I, II, III (Tiranë: Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 1989).
  73. 70 Razi Brahimi, Duke ndjekur procesin letrar (Tiranë: Naim Frashëri, 1989), 30-41, 94-109, 130-139, 178-186. (ku trajtohen probleme nën optikën e Plenumit IV si Letërsia dhe artet – pasqyrë e luftës së klasave, heroi i ri dhe karakteri veprues i letërsisë, thelbi reaksionar i teorive çheroizuese, realizmi socialist si metodë artistike novatore, brendia socialiste e letërsisë dhe e artit etj.).