Article Sidebar

Download
pdf pdf

Main Article Content

Abstrakti

Bazuar kryesisht në burime të shkruara, në këtë punim kemi trajtuar armët dhe potencialin ushtarak brenda Principatës së Balshajve. Qëllimi i studimit është trajtimi i armëve të përdorura, prodhimi, rrethanat historike dhe mënyra e sigurimit, prejardhja, lloji i armëve sulmuese dhe mbrojtëse, të përdorura nga Balshajt dhe ushtritë e tjera të zonës.


Vlerësuar në bazë të burimeve të kohës dhe krahasuar me fondin e armëve që përdoreshin në vendet e rajonit dhe ato të Europës mesjetare, Balshajt nuk qëndronin prapa. Ata kishin në përdorim të gjitha llojet e armatimit që përdornin edhe vendet e përmendura, duke ndjekur teknikën dhe teknologjinë e kohës.


Ndër armët e ftohta më të rëndësishme të sulmit gjatë Mesjetës ishin shpatat, thikat, harqet, shigjetat, shtizat, balestrat etj., si edhe armët e zjarrit artileria (bombardat/topat) dhe një lloj i pushkëve të dorës me fitil për këmbësori. Ndër armët më të rëndësishme të përdorura për mbrojtje gjatë Mesjetës ishin: armatura, mburoja dhe helmeta. Këto armë u siguruan përmes rrugëve të ndryshme: prodhimit në punëtoritë vendëse, përmes blerjes, huazimit dhe plaçkitjeve. Nga vendet që furnizuan me armatim Balshajt dallohet Republika e Raguzës, e cila përveç interesave ekonomikë nuk kishte konteste territoriale me arbërorët dhe Balshajt. Në kuadër të zhvillimit dhe zgjerimit të zotërimeve, Balshajt krijuan dhe forcuan edhe flotën e armatosur detare, për të cilën kohë pas kohe patën konflikte edhe me Venedikun, i cili tentonte të luante rolin e mbikëqyrësit të Adriatikut.

Fjalëkyçet

Armët mesjetare, Principata e Balshajve, shqiptarët, Arbëri, Zeta, Arkivi Shtetëror i Dubrovnikut.

Article Details

How to Cite
Berisha, Gjon. 2025. “Armatimi Dhe Kapacitetet Ushtarake Në zotërimet E Balshajve Gjatë Shek. XIV-XV ”. Studime Historike, no. 2 (January). https://doi.org/10.61773/6dkxvr63.
Download Citation
Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
BibTeX

How to Cite

Berisha, Gjon. 2025. “Armatimi Dhe Kapacitetet Ushtarake Në zotërimet E Balshajve Gjatë Shek. XIV-XV ”. Studime Historike, no. 2 (January). https://doi.org/10.61773/6dkxvr63.

Share

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC

References

  1. 1 Marin Barleti, Historia e Skënderbeut (origjinali latinisht, përkthyer nga Stefan Prifti), Universiteti Shtetëror i Tiranës, Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë (Tiranë: 1964), 200, 208, 237, 317, 347, 374-375, 408, 477; Po ai, Rrethimi i Shkodrës, Universiteti Shtetëror i Tiranës, Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë (Tiranë: 1962), 50-58.
  2. 2 Kunsthistorisches Museum Wien, Hofjagd- und Rüstkammer, Inv.-Nr. HJRK_A_550; Fan S. Noli, Historia e Skënderbeut, kryzotit të Arbërisë (1405-1468) (Tiranë: Naim Frashëri, 1962), 59, 64, 67, 73-74, 77-84, 90, 110, 116; Kristo Frashëri, Skënderbeu: jeta dhe vepra (Tiranë: Toena, 2002), 258-263; Riza Drishti, Armët dhe armëtarët shqiptarë në muzetë e Shqipërisë (Tiranë: Mali Pleshti, 2018); Luan Malltezi, Armët e Skënderbeut në Shqipëri (album), Muzeu Historik Kombëtar (Tiranë: Ilar, 2014); Dritan Egro, “A janë armët e Skënderbeut në Vjenë? Fillimi i një studimi mbi armët e heroit tonë kombëtar të ekspozuara në Muzeun e Vjenës”, Shekulli, nr. 56 (Tiranë, 28 shkurt 2005), 20; Armë të mjeshtërve shqiptarë në Muzeun Historik Kombëtar / Guns of Albanian craftsmen at the National Historical Museum (katalog), përgatiti tekstin Dorian Koçi, Ledio Xhoxhi; redaktor Hajri Shehu, Muzeu Historik Kombëtar (Tiranë: 2017).
  3. 3 Për përdorimin e armatimit nga Skënderbeu, shih: Riza Drishti, Armët dhe armëtarët shqiptarë (Tiranë: 8 Nëntori, 1976), 71-94.
  4. 4 Shih: Marin Barleti, Historia e jetës dhe e veprave të Skënderbeut (botimi i tretë) (Prishtinë: Rilindja, 1989),74.
  5. 5 Drishti, Armët dhe armëtarët, 23. 6 Gavro A. Škrivanić, Oružje u srednjovekovnoj Srbiji, Bosni i Dubrovniku, Srpska akademija nauka i umetnosti, Posebna izdanja; Odeljenje društvenih nduka; knj. 24 (Beograd: Naučno delo, 1957).
  6. 7 Đurđica Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku (Posebna izdanja – Vojni muzej, knj. 5) (Beograd: Vojni Muzej, 1976).
  7. 8 Riza Drishti, Armët dhe armëtarët shqiptarë (Tiranë: 8 Nëntori, 1976).
  8. 9 Bashkim Lajçi, Armët e shqiptarëve gjatë mesjetës (Pejë: Kuvendi Komunal, 2006).
  9. 10 Pranvera Bogdani, Balshajt: Lufta e Principatës së Balshajve dhe sundimtarëve të tjerë shqiptarë kundër Venedikut në 20 vjetët e parë të shekullit XIV, Akademia e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisë (Tiranë: Botimet albanologjike, 2018), 25.
  10. 11 Më gjerësisht për Arbërinë venedike, shih: Oliver Jens Schmitt, Arbëria venedike: 1392-1479 (Tiranë: K&B, 2007).
  11. 12 “...mittendi i ambaxiadorem ad ilos de Balsa, ut apperiatur inter Sclavonie pro mercatoribus”, Monumenta Ragusina: libri reformationum. Tomus III, Ann. 1359-1364, collegit et digessit Josephus Gelcich (Monumenta spectantia historiam Slavorum meridionalium, knj.27), Zagrabiae: Academia Scientiarum et Artium Slavorum Meridionalium, 1895, 259; Konstantin Jireček, “Srpski car Uroš, kralj Vukašin i Dubrovčani”, Zbornik Konstantina Jirečeka, I (Posebna izdanja knj. CCXXVI, Odelenje Društvenih Nauka: nova serija- knj.33) (Beograd: Naučno delo, 1959), 365.
  12. 13 “...suorum et arma et multas alias res, et abstulit similiter nobis barcham cum omnibus rebus, que erant intus“, Hrvatska-Državni Arhiv u Dubrovniku (më tej: HR-DADU), Lamenta de foris, vol. I (1370 -1373), fol. 64.
  13. 14 Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia, college L. Thalloczy, C. Jiriček, E. Sufflay, vol.II (Vindobonae: 1918), dok. nr. 300 (70), 18 septembre 1372. “...acceperunt michi ducatos auri XV, spata II et scutos III, archum I fulcitum...” (më tej: Acta Albaniae).
  14. 15 Alain Ducellier, La Façade maritime de L’Albanie au moyen age Durazzo et Valona du XI au XV siecle, Institute for Balkan Studies (Thessaloniki: 1981), 602.
  15. 16 Acta Albaniae Veneta saeculorum XIV et XV, vol. I, Josephi Valentini (Palermo-Napoli-Roma-Venezia-München: Archivio di Stato di Venezia, 1967), dok. nr. 259 (231-232), 13 mars 1376. (më tej: Acta Albaniae Veneta); Monumenta spectantia historiam Slavorum meridionalium - Listine o odnošajih izmedju južnoga Slavenstva i mletačke republike, vol. 4 (od godine 1358 do 1403), skupio Šime Ljubić (Zagreb: HAZU, 1874), 111.
  16. 17 “...Et in ultima nostra ambasiata pro ipsorum concordia ad dictos dominos transmisa coram dicto ambassiatore nostrom mobili diti Catharenses promiserunt Georgio de Balsa, eorum inimico, non dare arma Nicolao çuppano, suo inimico, et certa alia pacta observare... dicti Catharenses fecerunt emi arma ab uno consive in magna quantitate Veneciis et in Marchia et Lombardia et transmitti çuppano predicto...”, Jorjo Tadić, Pisma i uputstva Dubrovačke republike: knjiga 1 (Zbornik za istoriju, jezik i književnost srpskog naroda, treče odelenje, knj. IV, Srpska Kraljevska Akademija (Beograd: 1935), dok. nr. 213 (222-224) (mai 1371).
  17. 18 HR-DADU, Reformationes, vol. XXXI (1380-1382), fol. 126.
  18. 19 Po aty, fol. 142; Giuseppe Gelcich, Zeta dhe dinastia e Balshajve (Tiranë: Shtëpia botuese 55, 2009), 132.
  19. 20 “Relationes Ragusii cum Balsa II, hoc anno insuper sequentibus illustrantur actis consilii rogatorum: die 24. augusti "Balse de Balsa" arma non conceduntur; "ambassiator Balse in galea nostra" vehatur "usque Jadram"; die 10. octobris emuntur dona pro Balsa de Balsa; die 6. novembris Petro de Gondula ambassiatori nostro ad Balsam datur barca octo remorum; die 11. novembris dona Balse valoris ypp. 30; die 14. novembris commissio Petri de Gondola firmatur...”, Acta Albaniae II, dok. nr. 370. not. 1, 88.
  20. 21 “11 juillet 1381. “...Baise de Balsa possit emere seu facere emi a coraçaris...arma XXX quod ipsa arma possit extrahere de Raguse et quod possit certia mittere ragusio pro aptando certa sua arma...”. HR-DADU, Reformationes, vol.XXXI (1380-1382), fol. 179; Acta Albaniae II, dok. nr. 374, in note.
  21. 22 Gelcich, Zeta dhe dinastia e Balshajve, 114.
  22. 23 HR-DADU, Reformationes, vol. XXXII (1401-1404), fol. 109r.
  23. 24 “mercatorem ragusinum nomine Marinum Çinçalunoli... si concederetur ei licentia portandi per territorium Scutari, arma, ad partes subiectas turchis ...”, Acta Albaniae Veneta, vol. III, dok. nr. 880 (238).
  24. 25 “...quod dictus mercator ragusinus voluit prius se informari si concederetur ei licentia portandi per territorium scutari, arma, ad partes subiectas turchis, fuit ei responsum quod non. Et non obstante hoc, dictus ragusinus in quibusdam capsis portabat per territorium scutari, dicta arma oculte contra ordines...que quidem arma sic inventa portari per fraudem et contra bannum...”, Po aty, dok. nr. 880 (238-239), 14 juin 1401.
  25. 26 HR-DADU, Diversa Cancellariae, Vol.XXXV (1403-1405), fol. 184v (21.05.1405).
  26. 27 Luan Malltezi, Qytetet e bregdetit shqiptar gjatë sundimit venedikas 1392-1478, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Instituti i Historisë (Tiranë: 1988), 125-127, 133.
  27. 28 Po aty, 135.
  28. 29 Po aty, 134; Dokumente për historinë e Shqipërisë 1479-1506, Pjesa II (1499-1506), përgatiti Injac Zamputi, Akademia e Shkencave e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Instituti i Historisë (Tiranë: 1979).
  29. 30 Istorija Crne Gore, II/2: od kraja XII do kraja XV vijeka (Titograd: Redakcija za Istoriju Crne Gore, 1970), 238.
  30. 31 Po aty.
  31. 32 Acta Albaniae, II, dok. nr. 140, 395, 622.
  32. 33 Istorija Crne Gore, II/2: od kraja XII do kraja XV vijeka, 239.
  33. 34 Crne Gore - Državni Arhiv, Istorijskom Arhivu Kotor (CG DA 1, IAK) - Sudsko Notarski Spisi-Kotor (Acta notarilia), vol. VI, fol.13; Marko Aleksić, Mediaeval swords from Southeastern Europe: material from 12th to 15th century (Belgrade: Dedra, 2007), 16-17.
  34. 35 Miloš S. Milojević, “Dečanske hrisovulje”, Glas Srpsko Učeno Društvo knj. XII (Beograd: 1880), 91; Đurđica Petrović, “Oružje”, Istorija primenjenih umetnosti kod Srba, Knjiga 1 (Beograd: Muzej primenjene umetnosti, 1977), 128.
  35. 36 Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 37; Škrivanić, Oružje u srednjovekovnoj, 44.
  36. 37 Lajçi, Armët e shqiptarëve, 7. 38 Milojević, “Dečanske hrisovulje”, 90-91, 96.
  37. 39 Ćiro Truhelka, “Osvrt na sredovječne kulturne spomenike Bosne”, Glasnik Zemaljskog Muzeja Bosne i Hercegovine, no.XXVI (Sarajevo: 1914), 242 + fig. 49.
  38. 40 Lajçi, Armët e shqiptarëve, 9.
  39. 41 Мihailo Dinić, “Prilozi za istoriju vatrenog oružja u Dubrovniku i susednim zemljama”, Glas Srpske Kraljevske Akademije, no. CLXI (Beograd: 1934), 83-84.
  40. 42 Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 50.
  41. 43 “Armëtarët”, Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë (Tiranë: Shtypshkronja e Re, 1985), 1196.
  42. 44 Dokumente për historinë e Shqipërisë të shekullit XV, vëll. II, Pjesa 2 (1406-1410), transkriptuan dhe përkthyen Injac Zamputi, Pranvera Bogdani, redaktoi dhe përgatiti për botim Edmond Malaj, Instituti i Historisë / ASA (Tiranë: Botimet albanologjike, 2019), dok. nr. 65 (199-200).
  43. 45 Po aty, 200-201.
  44. 46 Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 98.
  45. 47 Škrivanić, Oružje u srednjovekovnoj, 153; Bashkim Lajçi, “Të dhëna për armët e shqiptarëve gjatë mesjetës”, Gjurmime albanologjike, Seria e shkencave historike, nr. 37/2007 (Prishtinë: 2008), 226.
  46. 48 Škrivanić, Oružje u srednjovekovnoj, 136.
  47. 49 “…determinantum fuit coracias IIII, que fuerunt donate Jure de Balsa valloris librarum V de argento coracia sine panceria, per mercatores in Prisreno, quando dictus Jura cepit castrum dictrum dicti loci, debeant solui per capita domorum mercatorum, qui tunc habitabant in Prisreno, et hoc ad petitionem Dymitri de Benessa tamquam procuratoris Pocre de Benessa”, HR-DADU, Diversa Саncellariae, vol.XXIII (1371-1372), fol. 138r (10.IX.1372); Škrivanić, Oružje u srednjovekovnoj, 148; Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 103; Gelcich, Zeta dhe Dinastia e Balshjave, 94.
  48. 50 HR-DADU, Reformationes, vol. XXIV (1378-1381), fol.179r (11.VII.1381); Škrivanić, Oružje u srednjovekovnoj, 148; Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 100.
  49. 51 HR-DADU, Reformationes, vol. XXIV (1378-1381), fol. 179r; Acta Albaniae, vol. II, dok. nr. 374 (89); Škrivanić, Oružje u srednjovekovnoj, 148; Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 100.
  50. 52 Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 98.
  51. 53 Po aty, 98-99.
  52. 54 Drishti, Armët dhe armëtarët, 25.
  53. 55 Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 98-99, 127.
  54. 56 “2 octobre 1397, De armando nostrum brigintinum pro domina Theodora Jure de Balsa, que est hic, pro conducendo et portando illam usque ad Avalonam, expensis nostri Communis”, Nicolae Jorga, Notes et extraits pour servir à l’histoire des croisades au XVe siècle, vol. 2 (Paris: E. Leroux, 1899), 71.
  55. 57 “Prima pars est de concedendo unam bumbardam Balse de Balsa. Secunda pars est de non concendo”, Monumenta Ragusina: libri reformationum, Tomus IV, Ann. 1364-1396, collegit et digessit Josephus Gelcich (Monumenta spectantia historiam Slavorum meridionalium, knj. 28) (Zagrabiae: Sumptibus Academiae scientiarum et artium, 1896), 207.
  56. 58 HR-DADU, Reformationes, vol. XXIV (1378-1381), fol. 139v.
  57. 59 Nella Lonza, Zdravko Šundrica, Odluke dubrovačkih vijeća 1390-1392 (Zagreb – Dubrovnik: Zavod za povijesne znanosti HAZU u Dubrovniku, 2005), 159.
  58. 60 Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 103, 129-130.
  59. 61 “...captum fuit de prestando domino Georgio de Strazimir tres de bombardis nostris de parvis, facta prius promisione de restituendo ipsas communi nostro, et libras XXX pulveris a bombardis”, Acta Albaniae II, dok. nr. 468.
  60. 62 Po aty, dok. nr. 672; Dokumente për historinë e Shqipërisë të shek. XV, vëll. I (1401-1405), përgatitur nga Injac Zamputi dhe Luan Malltezi (Tiranë: Akademia e Shkencave të RPS të Shqipërisë, Instituti i Historisë, 1987), dok. nr. 124 (213-214); Drishti, Armët dhe armëtarët, 26.
  61. 63 Drishti, Armët dhe armëtarët, 164.
  62. 64 Petrović, Dubrovačko oružje u XIV veku, 83-85.
  63. 65 Dokumente për historinë e Shqipërisë të shek. XV, vëll. I (1400-1405), përgatitur nga Injac Zamputi dhe Luan Malltezi, redaktor përgjegjës Aleks Buda, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Instituti i Historisë (Tiranë: 1987), dok. nr. 526 (590-591).
  64. 66 “…ad minus equtes trecentos et pedites ducentos…”, Acta Albaniae Veneta, vol.III, dok. nr. 1136 (479); Acta Albaniae Veneta, vol. IV, dok. nr. 1722 (202-203).
  65. 67 Acta Albaniae Veneta, vol. V, dok. nr. 1238 (16-17).
  66. 68 Acta Albaniae Veneta, vol. VI, dok. nr. 1769 (245-246).
  67. 69 Acta Albaniae Veneta, X, dok. nr. 2225 (8-9); dok. nr. 2305 (103-104).
  68. 70 Dokumente për historinë e Shqipërisë të shek. XV, vëll. I, 650, 651 (Terminologji).
  69. 71 Po aty, 184.
  70. 72 Ivan Božić, Nemirno pomorje XV veka (Beograd: Srpska književna zadruga, 1979), 238.
  71. 73 “...a domino et castelano Bude nomine poueresco in quadam galea,...”, Acta Albaniae Veneta, vol. I, dok. nr. 212 (192-193).
  72. 74 “... si predicti albanenses cum aliquibus nauigiis armatis in mari ... tunc eos et nauigia sua capiatis et dannificetis tamquam manifestos cursarios et inimicos nostros verum...”, po aty, dok. nr. 196 (178).
  73. 75 “... non teneat in mari aliqua nauigia armata, ad dannum aliquorum,...”, po aty, dok. nr. 213 (194).
  74. 76 “Quod committatur capitaneo culfi, Quod per omnem viam, et modum quo poterit, faciendo id cum securitate armate, det sibi operam, de intromittendo et capiendo dictas barchas, quas comburi faciat, omni causa remota, dicendo dicto castellano, quod decetero non teneat aliquas barchas uel navigia armata in mari, ad dannum aliquorum, alioquin procedemus contra eum, gentem et loca sua...”, po aty, dok. nr. 216 (196).
  75. 77 Luan Malltezi, “Flota luftarake-tregtare e Principatës së Balshajve”, Studime për epokën e Skënderbeut, III, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Instituti i Historisë (Tiranë: 1989), 15-16.
  76. 78 “quo postit armare in mari ad dannum solum suorum inimicorum, dummodo non dannificet, nec offendat, aliquem nostrum venetum, uel fidelem, nec aliquem mercatorem uel alium navigantem per mare..., Acta Albaniae Veneta, vol. I, dok. nr. 219 (199).
  77. 79 Po aty, dok. nr. 220 (199-202).
  78. 80 Po aty, dok. nr. 220 (201-202), (letra kthyese: 1396, indikti 7 – data 17 shtator).
  79. 81 “Ad quorum turchorum perfidiam reprimendam necesse esset, ut haberet galeas armatas, quas a se minime habere posset, et propterea recurrat ad dominacionem nostram, requirens cum magna instantia per dictos suos Ambaxiatores, ut concedere debeamus sibi quatuor galeas quas intendit armari facere in venetiis per quatuor menses et cum ipsis resistere iniquitali dictorum turchorum”, po aty, dok. nr. 300 (f. 13).
  80. 82 Malltezi, “Flota luftarake-tregtare e Principatës së Balshajve”, 17; Rrok Zojzi, Tradita e lundrimit detar të popullit shqiptar (Tiranë: Mihal Duri, 1959), 24-25.
  81. 83 Božić, Nemirno pomorje XV veka, 221.
  82. 84 Listine o odnošajih izmedju južnog Slavenstva i Mletačke Republike, vëll. V (1403-1409), skupio Sime Ljubić (Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, 1875), 70-74.
  83. 85 "...unus magister ingeniarius ab aquis ad videndum et examinandum, si possent destrui guada, et reducere acuas a sancto Sergio usque in locum per talem modum, quod possent intrare in illum galee vel galeote", po aty, 69.
  84. 86 Istorija Crne Gore, II/2: od kraja XII do kraja XV vijeka, 101.
  85. 87 “die. xv. Marcij [Mccccdecimo] Et Nouitates factas per gentes balse territorio ac subditis et fidelibus nostris deinde tam per terram, quam per aquam, faciendo armata in lacu... et vlterius requirat habere vnam galeotam remorum triginta in XL quia ille brigentinus, quem habet est paruus, etc”, Dokumente për historinë e Shqipërisë të shekullit XV, vëll. II (1406-1410), Pjesa II, dok. nr. 172 (394).
  86. 88 “... preterea mitti debeat ad partes predictas vna galeota banchorum xx. ad nauarescam, per illum modum qui videbitur Collegio que poterit armari deinde ad terrorem illorum deinde et securitatem locorum nostrorum et partium predictarum”, Dokumente për historinë e Shqipërisë të shekullit XV, vëll. II (1406-1410), dok. 172, f. 395.
  87. 89 Istorija Crne Gore, II/2: od kraja XII do kraja XV vijeka, 101-102.
  88. 90 Gelcich, Zeta dhe dinastia e Balshajve, 295-296.
  89. 91 Maksim Zloković, “Razvoj brodograđevne industrije u tivatskoj opštini”, Godišnjak Pomorskog Muzeja u Kotoru, br.18 (Kotor: 1970), 130.